نقش گفتار درمانی در توان بخشی فلج مغزی یا سی پی (cp)
اختلالات گفتاری اختلالی شایع بین افرادی است که به فلج مغزی دچار شده‌اند. در واقع یک تحقیق در سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد که بیش از نیمی از کودکانی که به فلج مغزی مبتلا هستند از اختلالات گفتاری هم رنج می‌برند. برخی از کودکانی مبتلا به فلج مغزی، توان کنترل عضلات صورت، گلو، گردن و سر خود را ندارند که می‌تواند باعث ایجاد اختلال در صحبت کردن، جویدن و بلعیدن در این آنها شود. همین موضوع باعث می‌شود که آب دهان این کودکان سرازیر شود و توانایی کلی آنها در یادگیری و تعامل را تحت‌الشعاع قرار گیرد. آن دسته از افرادی که در شنوایی هم مشکل دارند، دوران سختی را برای درک زبانی که با آن سخن گفته می‌شود خواهند داشت.
فهرست مطالب
مزایای گفتار درمانی
گفتاردرمانی برای کودکان مبتلا به بیماری سی پی بسیار مفید است. زمانی که کودکان توانایی‌های گفتاری و ارتباطی خود را بهبود می‌دهند قادر خواهند شد که نیازهای خودشان را بیان کرده، افکراشان را با دیگران به اشتراک گذاشته و با افراد دیگر تعامل داشته باشند.
کودکان مبتلا به فلج مغزی که اختلالاتی در خوردن، جویدن و بلعیدن دارند در رشد و حفظ وزن مناسب و سالم هم دچار مشکل خواهند شد. گفتاردرمانی برای درمان فلج مغزی کودکان می‌تواند به حل این مشکلات کمک کند و همچنین تغذیه و هیدراتاسیون مورد نیاز را برای آنها آسان‌تر نماید. گفتاردرمانی کیفیت کلی زندگی و استقلال این کودکان را افزایش می‌دهد.
گفتاردرمانی می‌تواند در موارد زیر به بیماران کمک کند:
- بیان
- تلفظ
- تسلط و روان کردن گفتار / لکنت زبان
- تشکیل کلمات و صداها
- شنیدن و استماع
- زیر و بم صداها
- توسعه و رشد زبان و واژگان
- حجم گفتار
- درک کلمات
- وابستگی کلمات به اشیا
- کنترل و تقویت تنفس
- جویدن
- بلعیدن
- تقویت و هماهنگی عضلات درگیر در هنگام صحبت کردن
مزایای گفتاردرمانی فراتر از افزایش توانایی‌ها کودکان در درک و استفاده از زبان است. ارتباطات در رشد بخش‌های دیگر مانند رشد شناختی و رشد عاطفی و اجتماعی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زمانی‌که کودکان می‌آموزند که خودشان را بهتر ابراز کنند، فواید گفتاردرمانی در رشد کودکان در جنبه‌های زندگی دیده می‌شود. گفتاردرمانی مفید است زیرا می‌تواند در موارد زیر به فرد بیمار کمک کند:
- تشویق به آموزش و پرورش
- بهبود توانایی‌های حل مسئله
- افزایش استقلال
- افزایش سواد
- بهبود توانایی بیان و ابراز افکار و ایده‌ها
- بهبود روابط اجتماعی تقویت عزت نفس
- کاهش خجالت و کمرویی
- بهبود کیفیت زندگی
- بهبود عملکرد بلع و ایمنی بیشتر
کودکان با انواع مختلف فلج مغزی با مشکلات ارتباطی مختلفی نیز روبرو هستند که گفتاردرمانی می‌تواند به درمان آنها کمک کند. مشکلات مختلف گفتاری که به هر یک از انواع مختلف فلج مغزی مربوط می‌شود عبارتند از:
- فلج مغزی اسپاستیک: کودکانی که مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک هستند معمولاً با حرکات دهانی مبهم، غیر دقیق و آرام درگیر بوده و برای صحبت کردن نیاز به تلاش زیاد دارند. در صحبت کردن غالباً برخی اصوات حذف می‌شود و صدای آنها گرفته، خشن و ضعیف است.
- فلج مغزی آتتوئید: افرادی که به فلج مغزی از نوع آتاتوئید مبتلا هستند در کنترل عضلات صورت و زبان خود دچار مشکل هستند. آنها همچنین در کنترل تنفس و تارهای صوتی و خوردن نیز دچار مشکل بوده و آب دهانشان سرازیر است.
- فلج مغزی آتاکسیک: صحبت کردن با تن صدای یکنواخت همراه با صدای نفس بین کودکانی که دچار فلج مغزی آتاکسیک شده‌اند متداول است. گفتار این کودکان منقطع و با شتاب بوده و همچنین در بلع نیز دچار مشکل هستند.
چه انتظاری از گفتاردرمانی می‌رود
برای هر کودک مبتلا به فلج مغزی از روش گفتاردرمانی متفاوتی استفاده می‌شود. در جلسه اول، متخصص گفتاردرمانی ارزیابی اولیه‌ای از عملکرد شناختی و فیزیکی کودک به عمل می‌آورد. این ارزیابی شامل بررسی سابقه بیماری کودک، معاینه دهانی، تست‌های آوایی، ارزیابی نحوه بیان، ارزیابی زبان و روانی گفتار و بررسی شناختی کودک می‌شود
پس از ارزیابی اولیه متخصص گفتاردرمانی مشکل بیمار را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب برای وی تنظیم می‌کند. درمان معمولاً شامل تمریناتی مناسب برای غلبه بر مشکلات خاص کودک در هنگام برقراری ارتباط و بلعیدن است. غالباً وسایل کمک ارتباطی و زبان نشانه‌ای برای کمک به کودک به کار می‌رود تا وی بتواند خودش را ابراز کند. این روش‌های درمانی معمولاً در افرادی که مشکلات حاد دارند و در زمانی که کودک به کلی قادر به تکلم نیست بسیار کمک کننده خواهد بود.
تمریناتی که در گفتاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد
تمرینات بسیار متنوعی در گفتاردرمانی به کار برده می‌شود. هر برنامه درمانی متناسب با چالش‌ها و نیازهای فردی کودک بیمار تنظیم می‌شود.
برخی از تمرینات متداول که در گفتاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارتند از:
- بیان‌درمانی: در این روش از کارت‌های زبان استفاده می‌شود که به تمرکز روی یک صدای خاص کمک می‌کند، همچنین کودک را به ساختن صداها جلوی آینه تشویق کرده و به آنها در درک حرکات دهانشان کمک می‌کند.
- تمرینات دمیدن: دمیدن در حباب و سوت زدن باعث می‌شود که عضلات دهان یاد بگیرند اصوات خاصی را تولید کرده و عضلات شکم برای کنترل تنفس تقویت شوند.
- تمرینات تنفسی: با کار بر روی دم و بازدم دیافراگم تقویت می‌شود.
- تمرینات فک: خوردن غذاهایی که نیاز به جویدن اضافی دارند مانند کرفس، سیب و هویج باعث تقویت عضلات فک می‌شود. تمرین باز و بسته کردن دهان با استفاده از عضلات فک در حالی که شخص دیگری چانه وی را گرفته است نیز به تقویت عضلات فک کمک می‌کند.
- ارتباط کلمات به اشیا: با استفاده از فلش کارت با لغات و اصوات مختلف، کنار هم چیدن قطعات پازل با کلمات مانند "جوراب" و "کفش"، "مسواک" و "خمیر دندان"، "چوب و توپ" به کودک کمک می‌کند تا ارتباط بین این کلمات را فرا بگیرد
- تمرینات لب: فشار دادن لب اطراف یک آب‌نبات برای افزاش قدرت یا غنچه کردن لب‌ها برای بوسیدن آب‌نبات چوبی برای تقویت کشش لب‌ها؛ تمریناتی است که برای تقویت لب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تمرینات بلعیدن: انجام "بلع پر تلاش" که در آن بزاق در دهان جمع شده و در یک جرعه بلعیده شود یا انجام "مانور ماساکو" که در آن کودک زبان خود را از دهان درآورده و به آرامی آن را گاز می‌گیرد که داخل دهان باز نگردد و همزمان بلعیدن را تمرین می‌کند.
- تمرینات زبانی: زبان را از دهان در آورده و آن را به یک آبسلانگ یا قاشق برای چند ثانیه فشار می‌دهد.
وسایل مورد استفاده در گفتار درمانی
متخصصین گفتاردرمانی از وسایل مختلفی برای کمک به کودکان مبتلا به فلج مغزی استفاده می‌کنند تا بتوانند به آنها در بهبود یا غلبه بر مشکلات ارتباطی کمک کنند. تکنولوژی‌ها یا تجهیزات کمکی هم به عنوان ابزار کمک ارتباطی به خصوص در کودکانی که قادر به تکلم نیستند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ابزارهای مورد استفاده در گفتاردرمانی
ابزارهایی که معمولاً در گفتاردرمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- ابزار تصحیح کننده (برای تصحیح محل قرار گرفتن زبان برای تلفظ صداهای خاص)
- جویدن حسی دهانی
- نی
- آبسالانگ
- تخته تصویر
- کتاب‌ها
- فلش کارت‌ها
- تخته وایت برد
- نمودارهای فلیپ
وسایل کمکی مورد استفاده در گفتاردرمانی
وسایل کمکی زیر معمولاً برای افرادی که در ارتباطات مشکل دارند به کار برده می‌شود:
- جداول
- کامپیوتر و صفحه کلید
- دستگاه ارتباطی جایگزین و متراکم (AAC)
- سیستم ارتباطی بدون کمک، از بدن کودک برای ارائه پیام استفاده می‌شود مثل زبان بدن یا زبان اشاره
- سیستم ارتباطی کمکی، دستگاه‌ها و ابزارهایی که به بدن کودک اضافه می‌شود مثل کاغذ و قلم، تخته‌ها، تجهیزات تولید گفتار و...
- نرم افزارهای کمکی مخصوص
گفتاردرمانی بر اساس سن
با رشد کودک و افزایش سن و توانایی‌های وی، برنامه‌های گفتار درمانی هم باید هماهنگ با این رشد تغییر یابد. سه سال اول زندگی کودک برای دستیابی به توانایی‌های گفتاری و مهارت‌های زبانی بسیار مهم است زیرا مغز این کودکان در حال رشد و تکامل است و اطلاعات را راحت‌تر جذب می‌کند. مداخله زود هنگام بهترین شانس را برای رشد و یادگیری با استفاده از بیشترین ظرفیت کودک به وی می‌دهد.
- کودکان نوپا: گفتاردرمانی برای کودکان نوپا بر مبنای بازی با اسباب بازی، تکرار اصوات و کلمات، خواندن ترانه، هنر و کاردستی است.
- کودکان و نوجوانان: برای کودکانی که در سنین مدرسه هستند، تأکید بیشتر بر مهارت‌ها و تعاملات اجتماعی است البته هنوز از اسباب‌بازی‌ها هم استفاده می‌شود. گفتاردرمانی شامل فعالیت‌های متنوعی برای بهبود توانایی‌های ارتباطی مانند توانایی تعریف قصه، انجام مکالمه، تکرار اصوات و کلمات و کار کردن روی تکالیف مدرسه کودکان می‌شود. گفتاردرمانی همچنین به افزایش مهارت‌های اجتماعی مانند بالا نگه داشتن سر و حفظ ارتباط چشمی در هنگام صحبت کردن کمک می‌کند.
